Günümüzde eskiye dönüş ve eski olanın daha değerli olması kuralı ev dekorasyon trendlerinde de kendisini göstermiş durumdadır. ‘Vintage’ dediğimiz, geleneksel ve modern çizgileri bir araya getiren dekorasyon trendlerinin yanı sıra geleneksel objelere vurgu yapan dekorasyon trendleri de son dönemde oldukça popülerdir.
Evinde geleneksel bir dekorasyon tarzı yaratmak isteyenlerin en çok tercih ettiği objelerden birisi hiç şüphesiz kilimlerdir. Kilim sadece bir ev dekorasyon objesi değil aynı zamanda kültürel bir aktarım objesidir. Türk kültüründe ve Türk toplumlarının yaşam biçimlerinde önemli bir kültür objesi olan ve üzerindeki semboller ve motifler aracılığı ile bulunduğu topluma dair inançlara ve toplumsal hayata dair ritüellerin izlerinin sürüldüğü kilim modelleri, dokumacılığın bir sanat olarak ifade edilmesidir.
Toplumların ortaya çıkışı ve toplumsal hayata geçiş ile ilgili yapılan arkeolojik kazılar ve bulunan tarihi göstergelere göre Türklerin dünyanın en eski toplumlarından birisi olduğu bir gerçektir. Göçebe bir toplum olarak tanımlanan ve ilk olarak göçebe sanatı olarak gösterilen dokumacılık, Türk toplumlarında adeta sanata dönüşmüştür. Türk kültüründe ve Türk toplumlarında önemli bir dekorasyon objesi olan kilim; yöreden yöreye değişkenlik gösteren kilim motifleri ve kilim modelleri ile Türk toplumlarının gündelik yaşamında hep var olmuştur.
Peki, kilim nedir? Kilimin özellikleri nelerdir? El dokuma kilim modelleri nelerdir? Kilim motifleri motifleri ne anlama gelir? İşte kilim modelleri ve kilim motifleri hakkında her şey…
Kilim Nedir? Kilim özellikleri nelerdir?
Türk dokumacılığında önemli bir yeri olan kilim, iki iplik sistemine dayanılarak yapılmaktadır. El dokuma kilim; tersi ve düzü bulunmayan, iki tarafı da kullanılabilen ve en önemlisi havsız bir dokuma şeklidir. Bu özelliği sayesinde alerjisi olan kişiler de ev dekorasyonunda el dokuma kilim modellerini rahatlıkla tercih edebilir.
Kilim kelimesinin kökenine baktığımızda ise aslının Farsça olduğu ve bu dilden Urduca ile Türkçeye geçtiği bilinmektedir.
Kilim Motifleri Hangi Yörelere Aittir?
Toplum içerisinde ve toplumların tarihsel süreçlerinde ortak değerlerin yansıması olan semboller; tarih boyunca hem soyut hem de somut olarak bir yerlere yazılıp çizilmiş ve bu şekilde kültür aktarımı dediğimiz süreç gerçekleşmiştir. Türk halı ve kilim sanatında da kültür aktarımın sağlayan ve ait olduğu yöreye ait toplumsal hayatın yansımasını görebileceğimiz çizimlere ‘motif’ adı verilmektedir. Kilim motifleri; tek başına bir anlam ifade edebildiği gibi yan yana gelerek de bir hikâye oluşturabilir.
Türk toplumlarının yaşam biçimi ve kültürü hakkında bilgi almak ve yorum yapmak istiyorsak Türk kültürünün dokumacılık sanatını daha detaylı incelememiz gerekmektedir. El dokuma kilim modelleri içerisinde kilim motifleri anlamları ve kilim motifinin hangi yöreye ait oldukları detaylarını bilmek gereklidir.
Peki, kilim motiflerinde en çok kullanılan semboller hangileridir? Türklerin kullandığı el dokuması kilim motiflerinin anlamları nedir? Kilim motifleri hangi yöreye aittir?
Akrep Motifi
El dokuması kilim motifleri ve el dokuması halı modellerinde Türk dokumacılığının en çok kullandığı motiflerden birisi akrep motifidir. El dokuma kilim modellerinde akrep motifinin çokça kullanılmasının sebebi akrep motifinin ölümü sembolize etmesidir. Türk toplumlarının ilk ortaya çıkışı ve göçebe bir hayat sürdürdüğü gerçeği ve dışarıdan gelen tehlikelere açık oluşu akrep motifini dokumacılık sanatında ön plana çıkarmıştır. El dokuması kilim ve halı modellerinde dokudukları akrep motifleri; Türk kavimlerini ölümden ve dışarıdan gelen kötülüklerden koruyacağına inanılan ve Türk toplumunun o dönemdeki yaşam biçimine dair ipuçları sunan bir motiftir.
Bereket Motifi
Türk kültürüne ait kilim motifleri arasında yer alan bereket motifi, etrafına dokunan objeler ile birlikte 3 ayrı şekilde yorumlanır. İlk olarak bereket motifinin yanında dut, karpuz, kavun, nar, incir gibi meyveler ya da koç, boğa, geyik, balık gibi hayvanlar yer alıyorsa bunun anlamı sonsuz mutluluk ve aile demektir. Bir diğer yorumlama ise bereket motifinin yanında ağaç, çiçek ve yaprak motiflerinin birleşimi ile oluşmuş desendir. Bu birleşimde ise bereket motifi bolluğun ve uğurun simgesi olarak gösterilmektedir. Son yorumlamada ise bereket motifi ve cansız kayaların, suların ve dağların yer aldığı bir kompozisyon bulunmaktadır. Bu kompozisyonda ise bereket motifi; evreni ve doğayı temsil etmektedir.
Ejderha Motifi
El dokuma kilimlerde kullanılan ejderha motifi; genelde bereket için kullanılır. Türk dokumacılık sanatında ejderha motifini dokumak; havanın ve suyun dengesine işarettir.
Bukağı Motifi
Kilim motiflerinin anlamı ve kilim motiflerinin yöresel özelliklerine baktığımızda Türk dokumacılık sanatında en çok karşımıza çıkan motiflerden birisi bukağı motifidir. Aile birliğini temsil ettiği düşünülen ve eski Türkçe’de “bukagu” sözcüğünün günümüz Türkçesi’ne uyarlanmış şekli olan bukağı motifi; ailenin devamlılığını ve birbirini seven âşıkları temsil eden bir motiftir.
El / Parmak / Tarak Motifi
Beşli, üçlü ya da yedili olarak dokunan el ya da tarak motifi, Türk dokumacılığında ve geleneksel kilim motifleri arasında farklı anlamlar taşıyabilmektedir. Kilim motifleri arasında el motifi insan gücünü ve verimliliğini temsil ederken; parmak motifi ise nazar ve kem gözden korunmak olarak yorumlanabilir.
Eli Belinde Motifi
El dokuma kilim motifleri arasında Türk dokumacılık sanatında en çok kullanılan motiflerden birisi de eli belinde motifidir. Eli belinde motifi; dişiliği temsil eder. Özellikle Anadolu’da çok kullanılan kilim motiflerinden birisi olan bu motif; gelin kız ya da çocuklu kız anlamlarına da gelmektedir.
Geyik Motifi
El dokuma kilim ve halı motifleri arasında karşımıza çıkan geyik motifi; bilgeliği ve doğadan alınan gücü temsil etmektedir.
Göz Motifi
Kilim motifleri arasında sıkça karşımıza çıkan göz motifi; geleneksel Türk kilim motifleri arasında özel bir yere sahiptir. Bulunduğu yeri ve orada yaşayanları kem gözlü insanlardan koruduğuna inanılan göz motifli kilimler, genellikle mavi renkler kullanılarak dokunmaktadır.
Kuş Motifi
Geleneksel Türk kilim motifleri arasında yer alan kuş motifi; özlenen birinden beklenen bir haber ya da bereketli bir yaşamı temsil etmektedir.
Su Yolu Motifi
Anadolu topraklarında geleneksel el dokuma kilim motifleri arasında yer alan su yolu sembolü; yeniden doğum anlamını taşımaktadır.