Varlığı nesilden nesile aktarılarak bugüne kadar devam eden kültürel sembol ve motifler aslında, bulundukları toplumdaki döneme ait inançların, hikayelerin ve çeşitli ritüellerin göstergesidir. Göçebe yaşam tarzının etkisini süren Türk toplumu dokumacılığı bir sanat haline getirerek Türk kültüründe kilim motifleri ve anlamları önemli bir kültürel değer olarak bugüne dek süregelmiştir.
Göçebe sanatı da diyebileceğimiz Türk dokumacılığında, halı ve kilimlerin üzerine dokunan motiflerin, farklı inançları temsil eden; o dönemin yaşam şekilleri hakkında bilgiler veren semboller olduğu söylenebilir.
Halı ve kilimlerdeki simge ve sembollere MOTİF, bunların tamamına ise DESEN adı verilmektedir.
ELİBELİNDE MOTİFİ :
Dişiliğin simgesidir. Sadece analık ve doğurganlığı değil, aynı zamanda uğur, bereket, kısmet, mutluluk ve neşeyi de simgeler.
Bugünkü dokumalarda kullanılan,ana tanrıça kültünün devamı niteliğinde olan elibelinde motifi, ana tanrıça ile ilgili inancın kültürel miras olarak günümüze geldiği gerçeğinin göstergesidir.
KOÇ BOYNUZU :
Koç boynuzu motifi Bereket, kahramanlık, erkeklik, gücün sembolü. Anadolu kültüründe ana tanrıçadan sonra, ya da onunla beraber kullanılan bir motiftir. Boynuz sembolü insanlık tarihi boyunca güç kuvvet işareti olan erkekle eşleştirilmiştir.
Türk süsleme sanatındaki hayvan sembollerinin en güzel örnekleri, koç, koyun veya dağ keçisi heykellerinden oluşan mezar taşlarında görülmektedir. Günümüzde anadoluda koç boynuzu motifli halı ve kilimlerde yaygındır.
BEREKET
1.Grup: Dut, karpuz, kavun, üzüm, incir, nar bitki ve kelebek, balık, geyik, koç, boğa, yılan, ejder gibi hayvanlardan oluşan grupta sonsuzluğu ve mutluluğu ifaden eden bereket motifleridir.
2.Grup: Ağaç yaprakları ve nar motiflerinden oluşmaktadır. Hayat ağacı bereket ve bolluğu simgelerken nar bereketi ifade eder.
3.Grup: Kayalar, sular, dağlar ve bazı doğa olaylarından oluşur.
İNSAN
Bu figürleri dokuyan kişinin erkek çocuk isteğini veya gurbetteki özlediği sevgiliyi anlatır.
SAÇBAĞI
Evlilik çağına gelmiş genç kızların evlenme isteği göstergesidir. Evlenmek isteyen genç kızlar zülüf keserler, tek örgü yaparlar. Yeni evli genç kadınlar saçlarını çift örerler ve zülüflerini keserler. Uçlarına renkli iplikler takarlar.
KÜPE
Çatalhöyük'te bulunan motif örneklerinde genç kızlar evlilik isteğini belli etmek için taktığı anlaşılmıştır. Erkeklerinde küpe taktığı tespit edilmiştir. O zaman ki tüccarlar sağ kulağa mesleklerinde çok iyi olduklarını sembolize eden küpe takmışlar. Padişah ve Dervişler ve de Zenneler küpe takmışlar.
BUKAĞI
Atların ön iki ayağına takılan otlaktan kaçmasını önlemek için hayvanın ayağına geçirilen demir zincirin adı. Ailenin devamlılığını simgeler. Aşk ve birleşimi sembolize eder. Nişan yüzüklerinin kırmızı kurdele ile bağlanması da bu sembollerden biridir.
SU YOLU
Su, yeniden başlangıcın, bedensel ve ruhsal yapılanmanın, yaşamın devamlılığının, soyluluk, bilgelik, saflık ve erdemin sembolüdür. En etkin arınma simgesidir. Suyolu hem yaşamın hem de ölümün simgesidir. Anadolu'da su yaşamın bizzat kendisidir. Anadolu kadınının bütün gün iç içe yaşadığı su dokumalara da motif olmuştur. Su yaşamı simge etmektedir.
HAYAT AĞACI
Hayat Ağacı sürekli gelişen ve büyüyen cennete yükselen hayatın dikey sembolizmini oluşturur. Geniş anlamda sürekli gelişim ve değişim içinde yaşayan hayatı ifade eder. Evrenin önemli üç elementini; toprağın derinliğine inen kökleriyle yeraltını, alt dalları ve gövdesiyle gökyüzünü, ışığa yükselen üst dalları ile cenneti birleştirir. Yeryüzü ve cennet arasındaki iletişimin göstergesidir.
Ağaçlar, belirli bir bölgede köklenip yerleşip büyüdüğünden kaynaklı kök salmayı kalıcı olmayı sembolize ederler. Hayat, güzellik, ebedilik, sadelik ile evrenin ölümsüzlüğünü ve yerkürenin eksenini simgelerler.
YILAN
Anadolu dokumalarında yılan motifi zigzag (meander), bulut ve ejder şeklinde anlaşılıp yorumlanmıştır.
Yılan ilk çağlardan beri Anadolu'da kutsal bir varlık sayılır; ona karşı korku ile karışık his ve saygı beslenir. Hekimliğin sembolü olan çift başlı yılan zehir/panzehir ile birlikte sembolize edilir.
AKREP
Akrep motifi kötü ruhlardan korunmak için yapılan motiflerden biridir. Bu motif şeytanın ruhunu ifade eder. Her an öldürmek için bekleyen akrep, kötü niyetin ve sebepsiz kavganın bir simgesidir. Anadolu insanı evlerinde akrebin yürümesinin zorlanacağı dokuma kilimler kullanır.
Akrep motifi zeminde ve dış bordür süslemelerinde kullanılmaktadır.
KUŞ
Kuş anadolu insanının günlük yaşamından adeta bir parça olmuştur. Anadolu sembolizminde kuşun birçok anlamı vardır. Kuş bazen sevgi, sevgili bazen de ölen kişinin ruhu olduğu düşünülür. Kuş kadın ile özdeşleşmiştir. Kutsaldır, özlemdir, haber müjdecisidir.
DAMGA İM
Türkler tarih boyunca aile, oba, oymak, boy, devlet gibi güçlerini belli etmek için belirli figürleri yani damga=im kullanmışlardır. İm/damgalar o kişinin, o toplumun gerçekliğinin göstergesidir. Bu damgalar, hem soy ve aile adının devamlılığının, hem de aileye ait değerli eşyaların kaybolmamasını sağlamaktadır. Tasarlanan her dokumanın, hangi toplumun kültürü olduğunun bilinmesi gelecek nesiller tarafından öğrenilmesi kolaylaştırılmıştır
GÖZ
İnsan gözü iyi niyetli bakışlar attığı gibi kötü niyetli bakışlarda atabilir. Kötü niyetli bakışlar atanın nazarlar taşıyan gözün kendisi olduğu kabul edilmektedir. Nazar önlemlerinden birisi olarak düşülen göz motifini dokumalarda özellikle koçboynuzu, eli belinde ve bereket motifinin etrafında ya da içinde görülmektedir.
